Συγκροτήθηκε από τους Δικαστές: Ειρήνη Κιουρκτσόγλου - Πετρουλάκη, Αντιπρόεδρο του Αρείου Πάγου, Ελένη Διονυσοπούλου, Σοφία Ντάντου, Γεώργιο Χοϊμέ και Αλεξάνδρα Κακκαβά, Αρεοπαγίτες.
Συνήλθε σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του, στις 17 Φεβρουαρίου 2017, με την παρουσία και του Γραμματέα Αθανασίου Λιάπη, για να δικάσει μεταξύ:
[…]
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
[...]
Περαιτέρω, από τις διατάξεις των άρθρων 297, 298, 300, 330 και 914 ΑΚ συνάγεται ότι προϋπόθεση της ευθύνης για αποζημίωση από αδικοπραξία είναι η υπαιτιότητα του υπόχρεου, η οποία υπάρχει και στην περίπτωση της αμέλειας, δηλαδή όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές, η παράνομη συμπεριφορά του υπόχρεου σε αποζημίωση έναντι εκείνου που ζημιώθηκε και η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της παράνομης συμπεριφοράς και της ζημίας. Η παράνομη συμπεριφορά ως όρος της αδικοπραξίας μπορεί να συνίσταται όχι μόνο σε θετική πράξη, αλλά και σε παράλειψη, εφόσον στην τελευταία αυτή περίπτωση εκείνος που υπέπεσε στην παράλειψη ήταν υποχρεωμένος σε πράξη από το νόμο ή τη δικαιοπραξία, είτε από την καλή πίστη, κατά την κρατούσα κοινωνική αντίληψη. Αιτιώδης δε συνάφεια υπάρχει, όταν η πράξη ή η παράλειψη του ευθυνόμενου προσώπου, που μπορεί να είναι και ο ζημιωθείς στην περίπτωση που συνετέλεσε και ο ίδιος την πρόκληση ή την επαύξηση της ζημίας, ήταν κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας ικανή και μπορούσε να επιφέρει, κατά τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, το επιζήμιο αποτέλεσμα. Η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας, ότι τα πραγματικά περιστατικά που δέχθηκε ως αποδειχθέντα επιτρέπουν το συμπέρασμα να θεωρηθεί κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας ορισμένο γεγονός ως πρόσφορη αιτία της ζημίας υπόκειται στον έλεγχο του Αρείου Πάγου κατά τη διάταξη του άρθρου 559 αριθ. 1 και 19 ΚΠολΔ γιατί είναι κρίση νομική, αναγόμενη στην ορθή ή μη υπαγωγή από το δικαστήριο της ουσίας των διδαγμάτων της κοινής πείρας στην αόριστη νομική έννοια της αιτιώδους συνάφειας. Αντίθετα, η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας, περί του ότι στη συγκεκριμένη (ένδικη) περίπτωση η πράξη ή η παράλειψη εκείνη αποτέλεσε ή δεν αποτέλεσε την αιτία του επιζήμιου αποτελέσματος, περί του ότι δηλαδή το ζημιογόνο γεγονός σε σχέση με τη ζημία βρίσκεται ή δεν βρίσκεται σε σχέση αιτίου και αποτελέσματος, ως αναγόμενη σε εκτίμηση πραγματικών γεγονότων (άρθρ. 561 παρ. 1 ΚΠολΔ), δεν υπόκειται σε αναιρετικό έλεγχο. Τέλος, η παράβαση διατάξεων του ΚΟΚ δεν θεμελιώνει αυτή καθεαυτή υπαιτιότητα στην επέλευση του αυτοκινητικού ατυχήματος, αποτελεί όμως στοιχείο, η στάθμιση του οποίου από το δικαστήριο της ουσίας θα κριθεί σε σχέση με την ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της συγκεκριμένης πράξης και του επελθόντος αποτελέσματος (ΑΠ 100/2015). Τα πιο πάνω έχουν εφαρμογή και στην περίπτωση του άρθρου 10 του Ν.ΓΠΝ/1991, ως προς την υπαιτιότητα των οδηγών των συγκρουσθέντων αυτοκινήτων κατά το οποίο είναι εφαρμοστέα η διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ.
Κατά το άρθρο 300 ΑΚ, αν εκείνος που ζημιώθηκε συνετέλεσε από δικό του πταίσμα στη ζημία ή στην έκτασή της, το δικαστήριο μπορεί να μην επιδικάσει αποζημίωση ή να μειώσει το ποσό της. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει, ότι για να μην επιδικασθεί από το δικαστήριο αποζημίωση στο ζημιωθέντα ή για να μειωθεί το ποσό της, απαιτείται συντρέχον πταίσμα και αιτιωδώς συνάφεια μεταξύ του πταίσματος (υπαίτιας πράξης ή παράλειψης) και του επελθόντος αποτελέσματος. Αν δεν υπάρχει ο απαιτούμενος αυτός αιτιώδης σύνδεσμος, διατηρείται πλήρης η αξίωση αποζημιώσεως του ζημιωθέντος. Ειδικότερα, επί συγκρούσεως αυτοκινήτου και μοτοσυκλέτας, η παράλειψη χρήσεως προστατευτικού κράνους του θανατωθέντος ή τραυματισθέντος οδηγού της μοτοσυκλέτας, που επιβάλλεται από το νόμο (άρθρο 16 παρ. του ΚΟΚ), λαμβάνεται υπόψη και θεμελιώνει συντρέχον πταίσμα του, εφόσον συνδέεται αιτιωδώς με τις επελθούσες σωματικές κακώσεις. Αν από το είδος και τον τρόπο επέλευσης των σωματικών κακώσεων του θανόντος ή τραυματισθέντος, η χρήση του προστατευτικού κράνους δεν ήταν ικανή να αποτρέψει το αποτέλεσμα του θανάτου ή του τραυματισμού, τότε λείπει η αναγκαίως απαιτούμενη αιτιώδης συνάφεια και η παράλειψη της χρήσεως του κράνους, δεν μπορεί να θεμελιώσει συνυπαιτιότητά του (ΑΠ 1588/2014). Τέλος, ως διδάγματα της κοινής πείρας θεωρούνται γενικές αρχές που συνάγονται επαγωγικώς από την καθημερινή παρατήρηση της εμπειρικής πραγματικότητας, τη συμμετοχή στις συναλλαγές και τις γενικές τεχνικές ή επιστημονικές γνώσεις, οι οποίες έχουν γίνει κοινό κτήμα και χρησιμοποιούνται από το δικαστήριο για την εξειδίκευση των αόριστων νομικών εννοιών και για την έμμεση απόδειξη κρίσιμων γεγονότων ή την εκτίμηση της αποδεικτικής αξίας των αποδεικτικών μέσων που προσκομίστηκαν. Η παραβίαση των διδαγμάτων της κοινής πείρας, ιδρύει, κατά τη σαφή έννοια του άρθρου 559 παρ. 1 εδ. β’ ΚΠολΔ, λόγο αναίρεσης μόνο αν αυτά χρησιμοποιήθηκαν εσφαλμένως από το δικαστήριο κατά την ερμηνεία κανόνων δικαίου ή την υπαγωγή σ’ αυτούς των πραγματικών περιστατικών που αποδείχθηκαν και όχι προς έμμεση απόδειξη ή προς εκτίμηση της αποδεικτικής αξίας των αποδεικτικών μέσων που προσκομίστηκαν, πρέπει δε να εκτίθεται περαιτέρω στο σχετικό λόγο η έννοια που αποδόθηκε στον κανόνα δικαίου, που χαρακτηρίζεται εσφαλμένη και η, κατά τη γνώμη του αναιρεσείοντος, ορθή, που προκύπτει από τα επικαλούμενα διδάγματα της κοινής πείρας, τα οποία παρέλειψε να χρησιμοποιήσει (Ολ.ΑΠ 2/2008).
Στην προκείμενη περίπτωση, με την προσβαλλόμενη υπ’ αριθμ. 12/2015 απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, έγιναν δεκτά, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου, τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: "Την 24-8- 2009 και περί ώρα 20.00’ ο εναγόμενος - ενάγων .. .., κινείτο επί της εθνικής οδού ... με κατεύθυνση προς … και δη στο 62.100 χλμ. αυτής, οδηγώντας το υπ’ αριθμ. κυκλοφορίας ... .. αυτοκίνητο, εργοστασίου κατασκευής …, το οποίο κατά το χρόνο του ένδικου τροχαίου ατυχήματος ανήκε στην ιδιοκτησία της εναγομένης - ενάγουσας ... και ήταν ασφαλισμένο για την αστική ευθύνη έναντι τρίτων στην εναγομένη ασφαλιστική εταιρεία με την επωνυμία "....", της οποίας, μετά την ανάκληση της αδείας λειτουργίας της, τυγχάνει ειδικός και καθολικός διάδοχος βάσει νόμου το εκκαλούν ΝΠΙΔ με την επωνυμία "ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ". Η εθνική οδός στο παραπάνω σημείο είναι ευθεία και οριζόντια παρουσιάζοντας ελαφρά ανωφέρεια, διπλής κατεύθυνσης, συνολικού πλάτους οδοστρώματος 7.20 τ.μ. με μία λωρίδα κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση, πλάτους 3,60 τ.μ., ενώ μεταξύ των δύο ρευμάτων κυκλοφορίας υφίσταται μονή διακεκομμένη διαχωριστική γραμμή (βλ. την μετ’ επικλήσεως προσκομιζόμενη έκθεση αυτοψίας). Ο ..., κινείτο με αυξημένη για τις περιστάσεις ταχύτητα περί τα 120 χμ/ώρα, ήτοι πάνω από το επιτρεπόμενο για κατοικημένη περιοχή όριο ταχύτητας των 90 χλμ/ώρα, στο μέσο της μοναδικής λωρίδας του ρεύματος κυκλοφορίας του, ενώ έμπροσθεν αυτού προπορεύονταν η υπ’ αριθ. κυκλοφορίας ... δίκυκλη μοτοσικλέτα που οδηγούσε η ενάγουσα της συνεκδικαζόμενης αγωγής και εναγομένη ..., έχοντας συνεπιβάτη τον .. .. του ... Η μοτοσικλέτα ήταν ασφαλισμένη για την αστική ευθύνη έναντι τρίτων στην τρίτη εναγόμενη ασφαλιστική εταιρία με την επωνυμία "...", της οποίας, μετά την ανάκληση της αδείας λειτουργίας της, τυγχάνει ειδικός και καθολικός διάδοχος βάσει νόμου το εκκαλούν ΝΠΙΔ με την επωνυμία "ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ". Η πιο πάνω οδηγός κινείτο στο άκρο δεξιό τμήμα της αυτής εθνικής οδού με μικρή ταχύτητα περί τα 40 χμ/ώρα και με κατεύθυνση ομόρροπη με αυτή του ... ήτοι προς …. Ενώ ο ... αποφάσισε να προσπεράσει εξ αριστερών την προπορευόμενη αυτού δίκυκλη μοτοσικλέτα που οδηγούσε η ..., η τελευταία άρχισε σταδιακά να κατευθύνεται προς τα αριστερά του οδοστρώματος πλησιάζοντας το κέντρο της οδού επί της οποίας κινείτο, εγκαταλείποντας το άκρο δεξιό τμήμα της πορείας της, με αποτέλεσμα με την κίνησή της αυτή να αιφνιδιάσει τον οδηγό του υπ’ αριθ. κυκλοφορίας ... ... αυτοκινήτου -...- ο οποίος επιχειρούσε τη συγκεκριμένη στιγμή να την προσπεράσει, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να επιπέσει με το εμπρόσθιο δεξιό τμήμα του αυτοκινήτου του στην οπίσθια αριστερή πλευρά της δίκυκλης μοτοσικλέτας. Η ως άνω πρόσκρουση έλαβε χώρα εντός του ρεύματος πορείας των δύο οχημάτων στο μέσο περίπου του οδοστρώματος, ενώ το όχημα του ... εισήλθε στη συνέχεια στο αντίθετο ρεύμα, λόγω του ενστικτώδους και αιφνίδιου ελιγμού προς τα αριστερά που επεχείρησε ο τελευταίος, προκειμένου να αποφύγει την σύγκρουση με τη δίκυκλη μοτοσικλέτα και ακινητοποιήθηκε μετά από απόσταση πλάγιας ολίσθησης 21 μέτρων (βλ. σχεδιάγραμμα). Αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν ο τραυματισμός των επιβατών της δίκυκλης μοτοσικλέτας, που επέφερε το θάνατο του συνεπιβάτη .... Συνυπεύθυνοι-συνυπαίτιοι για την πρόκληση του ένδικου θανατηφόρου αυτοκινητικού ατυχήματος κρίνονται οι παραπάνω οδηγοί των οχημάτων, οι οποίοι από αμέλεια περί την οδήγηση και έλλειψη της προσοχής, που όφειλαν να καταβάλουν ως μέσοι συνετοί οδηγοί (άρθρο 330 του ΑΚ) με βάση τους νομικούς κανόνες, την κοινή πείρα και τις συνθήκες που επικρατούσαν, δεν προείδαν το ζημιογόνο αποτέλεσμα και δεν κατέβαλαν την απαιτούμενη επιμέλεια για την αποτροπή του εν λόγω θανατηφόρου ατυχήματος (βλ. ΑΠ 766/2007, ΕλλΔνη 49 (2008) 1386). Κατά ποσοστό 60%, η παραπάνω οδηγός της μοτοσικλέτας, της οποίας η αμέλεια συνίσταται στο γεγονός ότι ενώ αρχικά κινείτο με μικρή ταχύτητα στο δεξιό άκρο της εθνικής οδού ... με κατεύθυνση προς …, άρχισε σταδιακά να κατευθύνεται προς τα αριστερά του οδοστρώματος πλησιάζοντας το κέντρο της οδού επί της οποίας κινείτο, εγκαταλείποντας το άκρο δεξιό τμήμα της πορείας της, χωρίς προηγουμένως να βεβαιωθεί από τους καθρέπτες του οχήματός της ότι μπορούσε ακινδύνως να επιχειρήσει μια τέτοιου είδους κίνηση χωρίς να προκαλέσει εμπόδια στους λοιπούς χρήστες της οδού και χωρίς να ελέγξει τα όπισθεν αυτής κινούμενα οχήματα προειδοποιώντας αυτά για την πρόθεσή της να κατευθυνθεί αριστερότερα της πορείας της με τη χρήση του δείκτη αλλαγής κατεύθυνσης, με αποτέλεσμα να παρεμβληθεί αιφνίδια στην πορεία τους. Επιπροσθέτως, οδηγούσε την προαναφερόμενη δίκυκλη μοτοσικλέτα, χωρίς να έχει την εκ του νόμου προβλεπόμενη άδεια οδήγησης, παραβιάζοντας έτσι τις διατάξεις των άρθρων 12 § 1, 13 § 2, 19 § 1 και 21 §§§ 1, 2, 3 του Κ.Ο.Κ. Κατά το υπόλοιπο ποσοστό 40% κρίνεται ο ... του .., οδηγός του υπ’ αριθ. κυκλοφορίας ... ... αυτοκινήτου, του οποίου η αμέλεια συνίσταται στο γεγονός ότι έβαινε με μεγάλη για τις περιστάσεις ταχύτητα, ανερχόμενη στα 120 χλμ/ώρα, με αποτέλεσμα να μη μπορέσει να εκτελέσει τους κατάλληλους χειρισμούς και να τροχοπεδήσει άμεσα το όχημά του αμέσως, μόλις αντιλήφθηκε την κίνηση προς τα αριστερά της οδηγού της προπορευόμενης αυτού μοτοσικλέτας και μολονότι επιχείρησε ενστικτωδώς αποφευκτικό ελιγμό προς τα αριστερά, να μην μπορέσει να αποφύγει την ένδικη σύγκρουση, παραβιάζοντας έτσι τις διατάξεις των άρθρων 12 § 1, 19 §§§ 1, 2, 3 και 20 του Κ.Ο.Κ. Ο ισχυρισμός του ότι έβαινε με την επιτρεπόμενη του ορίου ταχύτητα περί τα 70 χλμ/ώρα κρίνεται αβάσιμος και αναιρείται, τόσο από την σφοδρότητα της πρόσκρουσης, όσο και από την εκτίναξη αμφότερων των επιβαινόντων του δικύκλου σε απόσταση πολλών μέτρων από το σημείο σύγκρουσης. Το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, το οποίο με την εκκαλούμενη απόφασή του κατέληξε σε διαφορετικό συμπέρασμα, όσον αφορά το κεφάλαιο αυτό της υπαιτιότητας (βαθμού συνυπαιτιότητας των εμπλεκόμενων στο ατύχημα οδηγών), εσφαλμένα εκτίμησε τις προσκομισθείσες αποδείξεις. Περαιτέρω αποδείχθηκε ότι, αμφότεροι οι επιβαίνοντες του δικύκλου εκτινάχθηκαν λόγω της πρόσκρουσης και επέπεσαν στο οδόστρωμα η μεν ... σε απόσταση 43 μέτρων, ο δε ... σε απόσταση 32 μέτρων, ενώ υπέστησαν η πρώτη θλαστικό τραύμα αριστερού γόνατος, δεξιάς βρεγματικής χώρας, εκδορές δεξιάς ινιακής χώρας και ελαφρά εγκεφαλική διάσειση, όπως προκύπτει από το υπ’ αριθ. πρωτ. ...07-09-2009 πιστοποιητικό του Γενικού ..., στο οποίο διακομίστηκε αμέσως μετά την ένδικη σύγκρουση και παρέμεινε νοσηλευόμενη επί τρεις (3) ημέρες ήτοι έως την 27-08-2009. Ο δεύτερος αυτών - συνεπιβάτης του δικύκλου- διακομίστηκε άμεσα λόγω του σοβαρότατου τραυματισμού του από το Γενικό ... στη ΜΕΘ του Νοσοκομείου ..., είχε υποστεί κατάγματα λεκάνης και κρανιοεγκεφαλική κάκωση (γενικευμένο οίδημα, υποσκληρίδια αιματώματα άμφω, υπαραχνοειδή αιμορραγία και θλάσεις εγκεφαλικής ουσίας) και τέθηκε σε καταστολή και μηχανική αναπνοή. Παρά τη θεραπευτική αντιμετώπιση των τραυμάτων του, παρουσίασε την 27-08-2009 μεγάλη αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης και σημεία εγκολεασμού του στελέχους με μυδρίαση των κορών άμφω, με αποτέλεσμα να διακομισθεί στη ΜΕΘ του Γενικού Νοσοκομείου ... και να υποβληθεί σε αποσυμπιεστική κρανιεκτομία άμφω για τη θεραπεία του μεγάλου εγκεφαλικού οιδήματος και να επέλθει τελικά ο θάνατός του την 07-01-2010, λόγω των βαρέων κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων που υπέστη από την ένδικη σύγκρουση (βλ. το από 07-01-2010 πιστοποιητικό του Γενικού Νοσοκομείου ...). Ευθύνεται όμως και ο ίδιος ο θανών κατά ποσοστό 30% για τον τραυματισμό του, ο οποίος πιθανόν να αποφεύγετο ή να περιοριζόταν η έκταση των τραυμάτων του, αν φορούσε κράνος. Βαρύνεται επίσης ο παθών, λόγω συντρέχοντος πταίσματος με ποσοστό 20%, γιατί αυτός εμπιστεύθηκε τη μεταφορά του από την οδηγό της προαναφερόμενης μοτοσικλέτας, μολονότι γνώριζε λόγω της σχέσης του με αυτή ότι δεν είχε την απαιτούμενη άδεια ικανότητας οδηγού για όχημα αντίστοιχο με αυτό που οδηγούσε. Η συνολική συνυπαιτιότητα του συνεπιβαίνοντος στην υπ’ αριθ. κυκλοφορίας ... δίκυκλη μοτοσικλέτα, ... του .., για τον τραυματισμό του και το θάνατό του στη συνέχεια ανέρχεται σε 50% (30% για την έλλειψη κράνους και 20% για τη γνώση της έλλειψης άδειας ικανότητας οδηγού της ...), αφού τα ως άνω ποσοστά λαμβάνονται υπόψη αθροιστικά, επερχόμενης διπλής μείωσης της αιτούμενης αποζημίωσης (βλ. Κρητικού αποζημίωση από αυτοκινητικά ατυχήματα, έκδ. 2008, σελ. 234, ΑΠ 766/07 Νόμος). Συνεπώς, ο ισχυρισμός-ένσταση των εναγομένων για το ότι συντρέχει και συνυπαιτιότητα του θανόντα, κατ’ άρθρο 300 ΑΚ, που παραδεκτά πρόβαλαν στο πρωτοβάθμιο Δικαστήριο και επαναλαμβάνουν με αυτοτελή λόγο εφέσεως, κρίνεται ουσιαστικά βάσιμος. […]
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Συνεκδικάζει τις από: 6-11-2015 με αριθμό καταθέσεως …/2015 και από 25-7-2016 με αριθμό καταθέσεως …/2016, αιτήσεις αναιρέσεως των αναιρεσειόντων: 1) .. χας ..., ... και ... και 2) Επικουρικού Κεφαλαίου, αντίστοιχα, κατά της υπ’ αριθμ. ../2015 αποφάσεως του Μονομελούς Εφετείου Δυτικής Στερεάς Ελλάδος.
Αναιρεί την παραπάνω απόφαση κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό κεφάλαιά της.
Παραπέμπει την υπόθεση ως προς τα παραπάνω κεφάλαιά της προς περαιτέρω εκδίκαση στο ίδιο δικαστήριο, συντιθέμενο από άλλο δικαστή. Διατάσσει την επιστροφή των καταβληθέντων για την άσκηση της πρώτης αιτήσεως αναιρέσεως (υπ’ αριθμ. …/2015), παραβόλων στους καταθέσαντες.
Καταδικάζει τους αναιρεσιβλήτους στην ως άνω αίτηση αναιρέσεως, στη δικαστική δαπάνη των αναιρεσειόντων, την οποία ορίζει σε τρεις χιλιάδες (3.000) ευρώ.
Απορρίπτει τη δεύτερη (υπ’ αριθμ. …/2016) αίτηση αναιρέσεως του Επικουρικού Κεφαλαίου κατά το αναφερόμενο στο σκεπτικό μέρος της.
Αναβάλλει, κατά τα λοιπά, τη συζήτηση αυτής μέχρι να εκδοθεί οριστική απόφαση από την Τακτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου για το αναφερόμενο στο σκεπτικό της παρούσης ζήτημα, που έχει παραπεμφθεί σ’ αυτή με την υπ’ αριθμ. 1780/2017 απόφαση του Δ’ Τμήματος του Αρείου Πάγου.
ΚΡΙΘΗΚΕ και αποφασίσθηκε στην Αθήνα στις 2 Φεβρουαρίου 2018.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στην Αθήνα σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του στις 2 Μαρτίου 2018.
Η ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Π.Β.
ΕΠΙΚΑΙΡΑ